Temel Arabuluculuk Bilgisi

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ 7

KISALTMALAR 19

ALTERNATİF UYUŞMAZLIK

ÇÖZÜM YÖNTEMİ OLARAK: ARABULUCULUK

§ 1. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YÖNTEMİ, TÜRLERİ, OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİ, TÜRK HUKUKUNDA ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ 21

I. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YÖNTEMİ (Alternative Dispute Resolution-ADR) 21

A. Çatışma ve Uyuşmazlık Kavramları. 21

B. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Kavramı 23

II. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YÖNTEMİ TÜRLERİ 24

III. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YÖNTEMLERİNİN OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİNİN BELİRLENMESİ 27

A. Olumlu Yönleri 27

B. Olumsuz Yönleri 29

IV. TÜRK HUKUKUNDA ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ 30

A. Müzakere 31

B. Uzlaştırma 32

C. Tarafsız Ön Değerlendirme 33

D. Vakıaların Saptanması 34

E. Kısa Duruşma 36

F. Kısa Jüri Yargılaması 37

G. Hâkim Kiralama 37

H. Arabuluculuk Tahkim (Mediation- Arbitration; Med- Arb) 38

İ. Arabuluculuk 40

§ 2. ARABULUCULUK KAVRAMI, TARİHSEL GELİŞİMİ, TÜRLERİ, ARABULUCULUĞA HÂKİM OLAN İLKELER ve ARABULUCUĞUN UYGULAMA ALANI 41

I. ARABULUCULUK KAVRAMI 41

A. Arabuluculuğun Tanımı 41

B. Arabuluculuk ve Uzlaştırma Arasındaki Farklar 45

C. Arabuluculuk ve Tahkim Arasındaki Farklar ve Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Olarak Arabuluculuk-Tahkim (Med-Arb) 47

II. ARABULUCULUĞUN TARİHSEL GELİŞİMİ 49

A. Genel Olarak Dünya’daki Tarihsel Gelişimi 49

B. Türk Hukukundaki Tarihsel Gelişimi 51

III. ARABULUCULUĞUN TÜRLERİ 59

A. Arabulucunun Nitelikleri ve Sürecin Tabi Olduğu Sisteme Göre 59

B. Arabuluculuk Faaliyetinin Taşıdığı Özellikler ya da Arabulucunun Süreç İçerisinde Üstlenmiş Olduğu İşlevin Niteliğine Göre 62

C. Arabulucunun Sayısına Göre 64

D. Arabuluculuk Sürecinde Kurumsal Yapının Desteğinin Alınıp Alınmamasına Göre 65

E. Türk Hukukundaki Düzenlemeler Çerçevesinde Arabuluculuğun Türk Hukukundaki Türü 66

IV. ARABULUCULUĞA HÂKİM OLAN İLKELER 66

A. İradîlik (Gönüllülük) İlkesi 66

B. Gizlilik İlkesi 72

1. Arabulucunun Gizlilik Yükümlülüğü 74

2. Tarafların Gizlilik Yükümlülüğü 77

3. Üçüncü Kişinin/Kişilerin Gizlilik Yükümlülüğü 77

4. Gizliliğe Riayet Etmemenin Sonuçları 79

5. Beyan, Bilgi ve Belgelerin Kullanımı 80

6. Arabuluculukta Gizlilik İlkesinin İstisnaları 82

C. Eşitlik İlkesi 84

D. Tarafsızlık İlkesi 87

§ 3. ARABULUCULUĞA ELVERİŞLİLİK, ARABULUCULUK SÖZLEŞMESİ VE DAVA ŞARTI ARABULUCULUK 92

I. ARABULUCULUĞA ELVERİŞLİLİK 92

A. Genel Olarak 92

B. Uyuşmazlığın Kaynağının Özel Hukuk Olması 94

C. Yabancılık Unsuru Taşıyanlar Dahil, Tarafların Serbestçe Tasarruf Edebilecekleri İş veya İşlemlerden Kaynaklanan Uyuşmazlıkların Olması 95

D. HUAK.m.17/B Uyarınca Taşınmazın Devrine veya Taşınmaz Üzerinde Sınırlı Ayni Hak Kurulmasına İlişkin Uyuşmazlıklar 98

E. Arabuluculuğa Elverişli Olmayan Uyuşmazlıklar 100

II. ARABULUCULUK SÖZLEŞMESİ 101

A. Tanımı, Konusu, Tarafları 101

1. Tanımı 101

2. Konusu 102

3. Tarafları 102

B. Kurulması, Şekli, Geçerliliği 103

1. Kurulması 103

2. Şekli 103

3. Geçerliliği 104

C. Unsurları 105

1. Uyuşmazlığın Taraflarının Üzerinde Serbestçe Tasarruf Edebilecekleri İş ve İşlemlerden Kaynaklanan Uyuşmazlık Olması 105

2. Uyuşmazlığın Taraflarının Uyuşmazlıklarının Arabulucu Vasıtasıyla Çözme İradesi 105

3. Tarafsız ve Bağımsız Üçüncü Kişi (Arabulucu) Vasıtasıyla Uyuşmazlıkların Çözülmesi. 106

D. Hukukî Niteliği 106

E. Hükümleri 107

F. Sona Ermesi 108

III. DAVA ŞARTI ARABULUCULUK 109

A. GENEL OLARAK 109

B. DAVA ŞARTI ARABULUCULUĞUN UYGULAMA ALANI 116

1. İş Hukuku ile İlgili Uyuşmazlıklar 116

2. Ticaret Hukuku ile İlgili Uyuşmazlıklar 121

3. Tüketici Hukuku ile İlgili Uyuşmazlıklar 122

4. Tarımsal Üretim Sözleşmesi ile İlgili Uyuşmazlıklar 124

5. HUAK.m.18/B’de Belirtilen Uyuşmazlıklar 126

C. Dava Şartı Arabuluculuğun Takip Hukuku ve Dava Türleri Bakımından Değerlendirilmesi 127

§ 4. ARABULUCU SÖZLEŞMESİ, ARABULUCUNUN NİTELİKLERİ, SEÇİMİ, HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ İLE DENETİMİ ve ARABULUCULAR SİCİLİNDEN SİLİNME 130

I. ARABULUCU SÖZLEŞMESİ 130

A. Tanımı, Konusu, Tarafları 131

1. Tanımı 131

2. Konusu 131

3. Tarafları 132

B. Kurulması, Şekli, Geçerliliği 132

1. Kurulması 132

2. Şekli 133

3. Geçerliliği 133

C. Unsurları 135

1. Arabuluculuk Faaliyetinin İfası 135

2. Uyuşmazlığın Taraflarının Ücret Ödemesi 136

3. Arabuluculuk Faaliyeti ve Ücret Üzerinde Anlaşma 139

D. Hukukî Niteliği 140

1. Genel Olarak 140

2. Diğer İş Görme Sözleşmeleri ile Karşılaştırılması 141

E. Hükümleri 146

1. Arabulucunun Borçları 146

2. Uyuşmazlığın Taraflarının Borçları 147

F. Sona Ermesi 147

II. ARABULUCUNUN NİTELİKLERİ 152

A. Arabulucunun Tanımı 152

B. Arabulucuda Bulunması Gereken Temel Özellikler 153

C. Arabulucu Olabilmek İçin Aranan Şartlar 154

D. Sicile Kayıt Zorunluluğu 159

E. Arabulucunun Müzakere Sürecinde Uygulayacağı Sistematik Teknikler 161

III. ARABULUCU SEÇİMİ VE SAYISI 163

IV. ARABULUCUNUN HAKLARI 164

A. Arabulucu Unvanının Kullanılması Hakkı 164

B. Arabulucunun Ücret, Masraflarını ve Avans İsteme Hakkı 165

C. Arabulucunun Taraflarla Görüşme ve İletişim Kurma Hakkı 169

V. ARABULUCUNUN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 170

A. Görevini Özenle, Tarafsız ve Şahsen Yerine Getirme Yükümlülüğü 170

B. Reklam Yasağına Uyma Yükümlülüğü 170

C. Tarafları Aydınlatılma Yükümlülüğü 171

D. Aidat Ödeme Yükümlülüğü 171

E. Belge Saklama Yükümlülüğü 172

F. Eşitliği Gözetme Yükümlülüğü 172

G. Arabuluculuk Uygulamasının Geliştirilmesi 173

H. Sır saklama Yükümlülüğü 174

İ. Arabulucunun Tarafsızlığının Zarar Göreceği Hallerde Arabuluculuktan  Çekilme Yükümlülüğü. 175

VI. ARABULUCUNUN DENETİMİ 176

VII. ARABULUCULAR SİCİLİNDEN SİLİNME 177

§ 5. ARABULUCULUK SÜRECİNİN AŞAMALARI 179

I. GENEL OLARAK 179

II. HAZIRLIK AŞAMASI 184

III. BAŞLANGIÇ AŞAMASI 185

IV. İNCELEME AŞAMASI 186

V. MÜZAKERE AŞAMASI 188

VI. SONUÇ/ANLAŞMA AŞAMASI 189

A. Genel Olarak 189

B. Arabuluculuğun Tarafların Anlaşması ile Sonuçlanması 190

1. Genel Olarak 190

2. Arabuluculuk Anlaşma Belgesi 191

3. Hukuki Niteliği 191

4. Şekli 192

5. Kapsamı 193

6. Anlaşmada İcra Edilebilirlik Şerhi 193

7. Anlaşma Kapsamındaki Uyuşmazlıkta Daha Sonra Dava Açılamaması 198

C. Arabuluculuğun Anlaşma Dışındaki Diğer Nedenlerle Sonuçlanması 200

1. Taraflardan Birinin Karşı Tarafa veya Arabulucuya, Arabuluculuk Faaliyetinden Çekildiğini Bildirmesi 200

2. Tarafların Anlaşarak Arabuluculuk Faaliyetini Sona Erdirmesi 200

3. Taraflara Danışıldıktan Sonra Arabuluculuk İçin Daha Fazla Çaba Sarf Edilmesinin Gereksiz Olduğunun Arabulucu Tarafından Tespit Edilmesi 201

4. Uyuşmazlığın Arabuluculuğa Elverişli Olmadığının Tespit Edilmesi 201

§ 6. ARABULUCULUK UYGULAMASINDAN BELGE ÖRNEKLERİ 204

I. DAVA ŞARTI ARABULUCULUK DAVET MEKTUBU ÖRNEĞİ 204

A. Ticaret Hukukuna İlişkin Örnek Belge 204

B. Tüketici Hukukuna İlişkin Örnek Belge 208

C. Kira Hukukuna İlişkin Örnek Belge 212

II. DAVA ŞARTI ARABULUCULUK İLK OTURUM TUTANAĞI 216

A. İş Hukukuna İlişkin Örnek Belge 216

B. Ticaret Hukukuna İlişkin Örnek Belge 218

C. Tüketici Hukukuna İlişkin Örnek Belge 220

D. Kira Hukukuna İlişkin Örnek Belge 222

III. DAVA ŞARTI ARABULUCULUK SON TUTANAĞI 224

A. İş Hukukuna İlişkin Örnek Belge 224

B. Ticaret Hukukuna İlişkin Örnek Belge 227

C. Tüketici Hukukuna İlişkin Örnek Belge 230

D. Kira Hukukuna İlişkin Örnek Belge 232

III. DAVA ŞARTI ARABULUCULUK ANLAŞMA TUTANAĞI 235

A. İş Hukukuna İlişkin Örnek Belge 235

B. Diğer Dava Şartı Arabuluculuk Türlerine İlişkin Örnek Belge 238

IV. İHTİYARİ ARABULUCUK BELGE ÖRNEKLERİ 240

A. İhtiyari Arabuluculuk Arabulucu Belirleme Tutanağı Örnek Belge 240

B. İhtiyari Arabuluculuk İlk Davet Mektubu Örnek Belge 241

C. İhtiyari Arabuluculuk Karşı Davet Mektubu Örnek Belge 245

D. İhtiyari Arabuluculuk İlk Oturum Tutanağı Örnek Belge 249

E. İhtiyari Arabuluculuk Son Oturum Tutanağı Örnek Belge 251

F. İhtiyari Arabuluculuk Anlaşma Tutanağı Örnek Belge 255

§ 7. ARABULUCULUK İLE İLGİLİ ÇOKTAN SEÇMELİ SORU ÖRNEKLERİ 258

KAYNAKÇA 273

ÖNSÖZ

Kişiler arasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların çıkış tari-hi insanlık tarihi kadar eskidir. Başka bir deyişle, toplumsal hayatta kişiler arasında uyuşmazlık çıkmaması düşünüle-mez. Bu gerçeklik, uyuşmazlıkların çözüm yöntemlerinin günümüzde ve yakın gelecekte yeniden değerlendirilmeye muhtaç olduğunu gözler önüne sermektedir. Zira, tüzel kişi-ler bir tarafa bırakılacak olursa günümüzde sekiz milyarı aşması beklenen insan sayısı, kişiler arasındaki uyuşmazlık-ların nicelik olarak ne denli yüksek, nitelik olarak ne denli çeşitli olduğu ve olacağı hakkında fikir vermektedir. Dünya-da ve ülkemizde ticari, teknolojik ve sosyal-kültürel alanlarda mevcut olan baş döndürücü değişim, bu fikrin yerindeliğini teyit etmektedir. Devlet mahkemelerinin maddi ve manevi imkânları belirtilen seviyedeki uyuşmazlıkların çözümü konusunda yetersiz kalmaktadır. Hâl böyle olunca, uyuş-mazlıkların çözümü konusunda da gelişmeler yaşanmış ve devlet mahkemelerine alternatif ya da ona ikâme birtakım uyuşmazlık çözüm yöntemleri geliştirilmiştir. Bu uyuşmaz-lık çözüm yöntemleri, uygulama alanını sürekli genişletmek-te ve devlet mahkemelerinin uygulamadaki alanını gittikçe daraltmaktadır. İşte arabuluculuk da devlet mahkemelerine alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu kitap, hukuk fakültesi öğrencilerine, iktisadi ve idari bilimler fakülteleri öğrencilerine ve adalet ve meslek yüksek okulu öğrencilerine yönelik olarak hazırlanmıştır. Hazırlan-masındaki amaç, öğrencilerin arabuluculuk alanında asgari düzeyde bilgi sahibi olmalarıdır. Özellikle, müfredatlarında zorunlu olarak “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri” dersi bulunan KTO Karatay Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencilerinin arabuluculuk derslerine ilişkin olarak bir kay-nak niteliğindedir. Bu nedenle, kitapta akademik tartışmalara olabildiğince sığ şekilde yer verilmiş yalnızca temel bilgilere işaret edilmekle yetinilmiştir. Bunun yanında, metinde kutu-cuklar içine işlenmek kaydıyla, mevzuat metnine, yargı ka-rarlarına, uygulamadan belge örneklerine ve açık uçlu soru-lara de yer verilmiştir. Böylece kitabın başta KTO Karatay Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencileri olmak üzere tüm öğrencilere faydalı olmasını diliyoruz. 

Kitabın ilk baskısı olması ve öğrencilerimizin vize sınav-larına yetişmesi gibi bir gayesi olması nedeniyle, her ne kadar bu konuda hassas olsak da sehven bazı imlâ ve yazım kural-larını ihlal etmiş olabiliriz. Bu nedenle okuyuculardan ilgili hataları gördüklerinde, bizimle fakülte e-mail adreslerimiz-den rahatlıkla iletişime geçebileceklerini ifade etmek isteriz. Ayrıca, bu türden eksikliklerin en aza indirgenmesi amacıyla kitabı, basımdan önce baştan sona okuma ve düzeltme zah-metinde bulunan Konya Barosu avukatlarından Alpaslan Özçelik’e içtenlikle teşekkür ederiz. Uygulamadan belge ör-neklerini bizimle paylaşan Av. Sait Akdağ’a da ayrıca teşek-kürlerimizi sunarız.

Son olarak, kitabın yayına hazırlanmasında emeği geçen çok değerli Yetkin Yayınevi çalışanlarına teşekkür ederiz. 

Dr. Yalçın BOSTANCI

Arş. Gör. Tunahan ÇETİNEL

Selçuklu, Konya - Ocak, 2024